ЦИФРЛЫҚ ҚОҒАМ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУШІЛІК ӘЛЕУЕТІ КЕМЕЛ ЖОҒАРЫ  ОҚУ ОРДАСЫ

(мақала әл-Фараби атындағы ҚазҰУ90 – жылдығына арналады)

 Қай мемлекеттің болмасын   жарқын  болашағы, әлемдік интеграцияда өзіндік орын алуы жаһандық заманауи талаптар тұрғысынан  бәсекелестік таныта алатын кәсіби  мамандарды дайындауға байланысты екендігі  айқын. Қазақстан Республикасында заманауи талаптарға сай жоғары білімді кәсіби мамандарды дайындайтын оқуорындарының арасында әл-Фараби атындағы ҚазҰУ https://farabi.university ғылыми инновациялық жаңашылдығымен ерекшеленеді. Еліміздің сан-салалы кәсіби қызмет орындарына мамандарды дайындауда көшбасшы болып отырған бұл университеттің қалыптасу және даму тарихының тамыры тереңде жатыр. Қазіргі таңда әлемнің қаншама  елдеріне танымал болған 90-жылдық тарихы бар бұл университеттің әрбір кірпіші оның танымал ғалымдары, оқытушылары мен студент жастарының  еңбегінің арқасында қаланған.1933 жылдың 20 қазанында қабылданған  ССР Одағының Халық Комиссарлар Кеңесінің «Қазақстан үшін мамандар даярлау және Қазақ мемлекеттік университетін ашу туралы» № 2293 Қаулысына сәйкес 1934 жылдың 15 қаңтары  университеттің нақты құрылған күні болып белгіленген. Тарихи деректерге сүйенетін болсақ, аталмыш күні Қазақ Мемлекеттік Университетінің алғашқы студенттері оқуға  қабылданып, 19 қаңтар күні Верный ерлер гимназиясының ескі ғимаратында биология және физика-математика факультеттерінің 54 студенті оқуға кіріскен еді. Ғасырға жуық  даму  тарихы бар әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті бүгінгі таңда әлемдік деңгейдегі беделді университеттердің біріне айналып отыр. Қазақстанның тәуелсіздік алуына орай 1991 жылы аталған жоғары оқу орнына Әл-Фараби есімі беріліп, университет 1993 жылғы 9 қаңтарда мемлекеттік ұлттық жоғары оқу орны мәртебесін иеленді.

       Егемен еліміздің тарихында елеулі еңбегімен ерекше маңызға ие болып отырған  бұл оқу орының  болашағы зор, келешегі кемел екендігі  сөзсіз. Халықаралық университеттер қауымдастығының мүшесі және Еуразиялық университеттер қауымдастығының тең құрылтайшысы бола отырып, университет Қазақстан және Орталық Азия елдерінің оқу орындары арасында бірінші болып Болонье қаласындағы Университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойды. Бүгінгі цифрландыру жағдайындағы университеттің миссиясы  инновациялық-өндірістік,  рухани-адамгершілік  әлеуеті  терең, құзыретті мамандарды даярлауға, сонымен қатар  әлемдік білім кеңістігіне интеграциялануға мүдделі бола отырып, іргелі және қолданбалы зерттеулерді дамытуға, оларды өндіріске енгізуге  бағытталуда. Ғылыми жетістіктерінің жоғары көрсеткіштерінің арқасында Халықаралық сертификаттаудан өтіп, Quacquarelli Symonds (QS) беделді халықаралық рейтингтік агенттігі жүргізген тәуелсіз бағалау қорытындысы бойынша әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті  https://farabi.university жоғары баға алып, «QS Stars Rating System» халықаралық рейтингісінде «Бес жұлдыз» жоғары марапатына ие болды. Бүгінгі таңда  университет 37 мамандық бойынша  жоғары білімді кәсіби мамандарды  даярлайтын жоғары оқу орны және ғылыми-зерттеу орталығына айналды. Халықаралық QS World University Rankings 2025 (QS WUR) рейтингінде 163-орынды, QS Asia университеттері рейтингі бойынша  жоғары сатыда тұрған университетте  үш мыңнан астам  оқытушы-профессор, соның ішінде жиырма беске жуық академиктер, алты жүздей ғылым докторлары,  жеті жүзден астам ғылым кандидаттары мен  бес жүзден артық жас ғалымдар, яғни PhD  докторлары қызмет етеді.

     Қазақ  ұлттық  университеті ғылыми жаңалықтар бастау алатын аумақ ретінде оқытушылар ғылыми жобаларға белсене қатысып, білім шекарасын кеңейтіп, технология мен ғылым саласына тың идеяларды ұсынуда. Әлемдік ірі университеттермен ынтымақтастыққа бағытталған халықаралық алмасу бағдарламалары, бірлескен жобалар және ғылыми серіктестіктер жаһандық білім беру атмосферасын қалыптастырады және университетіміздің тәжірибесін байытады. Мәдениеттерді жақындастыруға, дәстүрлерді құрметтеуге арналған мәдени іс-шаралар мен алмасулар университет өмірінің ажырамас бөлігі болып, толерантты және білімді қоғамды қалыптастыруға ықпал ететін мәдени іс-шаралар, фестивальдар мен пікірталастар өткізіліп тұрады. Сөйтіп, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің https://farabi.university барлық факультеттерінде кәсіби мамандарды дайындау қазіргі заманауи цифрлық қоғамның талаптарымен ұштасып, мұнда   гуманитарлық, жаратылыстану және техникалық мамандықтар бойынша бакалаврларды, магистранттарды, докторанттарды дайындау жүзеге асырылады. Болашақ мамандар  көпсалалы механика-математика, физика-техникалық, биология және биотехнология, химия және химиялық технология, филология, журналистика, тарих, география және табиғатты пайдалану, философия және саясаттану, экономика және бизнес жоғары мектебі, заң, шығыстану, халықаралық қатынастар, медицина және денсаулық сақтау, ақпараттық технологиялар  жоғары оқу орнына дейінгі білім беру сияқты  факультеттерде білім алады. Білім алушылардың жан-жақты дамып, өзін-өзі кемелдендіріп, заманауи көшбасшылық қабілеттерін қалыптастыруы үшін университетте барлық  жағдайлар  жасалған.

    Университет құрамындағы Философия және саясаттану факультеті  еліміздің қоғамдық-әлеуметтік саласына қажетті мамандарды дайындауда  орасан зор жетістіктерге жетіп отырған факультеттердің бірі болып саналады. Факультетте Ресейдің жетекші университеттерімен, шетелдің алдыңғы қатарлы оқу орындарымен бірге қос дипломды білім беру бағдарламалары жүзеге асырылады. Факультет құрамындағы 6 кафедрада  республикаға танымал ғалымдар, білікті  мамандар  қызмет етеді.  Мамандықтардың кәсіби және өмірлік мәселелердің шешімін өзіндік шешу стимулдарын білуге, интеллектуалды, мәдени, адамгершілік және физикалық дамудағы тұлғалық қасиеттерді бойға жинақтауға көмектесе отырып, әр студенттің  табиғи  талантын ашуға, әлеуметтік өзгерістерге бейімделу дағдыларын үйреніне, мінез-құлықтың позитивті үлгілерін дамытуларына мүмкіндік тудырады.

     Факультеттегі көшбасшы кафедралардың бірі – Педагогика және білім беру менеджменті кафедрасы алдағы жылы  85-жылдық  мерейлі мерекесін тойлауға дайындық үстінде отыр. Педагогикалық бейіндегі мамандарды даярлайтын кафедраларының бірі ретінде «Педагогика және психология», «Әлеуметтік педагогика», «Педагогика. Білім берудегі менеджмент», «Инклюзивті білім беруді медициналық-педагогикалық сүйемелдеу» білім беру  бағдарламаларының «бакалавриат, магистратура, PhD докторантура» үш сатылы жүйесіне өту кезеңінде жұмыс істеп келе жатыр. Кафедра меңгерушісі, профессор Н.С.Әлқожаеваның  басқаруымен ғылыми-инновациялық қызмет пен халықаралық ынтымақтастық, оқу-тәрбие жұмыстары бойынша атқарылып жатқан істер үнемі жетілдіріліп, дамып отырады. Профессор-оқытушылар құрамында елімізге ғана емес, сонымен қатар ТМД елдеріне, шетелдерге де есімі таныс ғылым докторлары мен кандидаттары және жас ғалымдар PHD докторлар дәрістер оқып, практикалық сабақтарды жүргізеді.

        Қорыта айтқанда, 90-жылдық тарихының әр парағында білім ордасының ғылыммен білім саласындағы елеулі еңбегінің, жасампаздық жетістіктерінің ізі жатқан  университеттің ифрлық қоғамның қай саласында болмасын  құзыреттілік танытып, сан алуан қызметті өзара үйлесімділікте атқара алатын кәсіби  мамандарды даярлауда ғылыми-зерттеушілік  әлеуеті қашанда кемел болып  қала  бермек.

Әрінова Б.А. –  пед. ғыл. кандидаты, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті;

Молдасан Қ.Ш. –  пед. ғыл. кандидаты, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті;

Рамазанова С.Ә. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ аға оқытушысы

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІ ҚОЛДАНУДЫҢ ОҢ ЖӘНЕ ТЕРІС ЖАҚТАРЫ:   БОЛАШАҚТЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ МЕН ҚИЫНДЫҚТАРЫ

          Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің https://farabi.university бірегей факультеттердің бірі – Философия және саясаттану факультеті еліміздің қоғамдық-әлеуметтік саласына қажетті мамандарды дайындауда  орасан зор жетістіктерге жетіп отырған факультеттердің бірі болып саналады. Университеттің ең маңызды бөлімшелерінің бірі – Педагогика және білім беру менеджменті кафедрасы ғылым мен білімнің өзара сабақтастығында   болашақ мамандарды кәсіби дайындаудың үлгісін көрсетіп отырған университетіміздің ғылыми-зерттеу  бағытындағы қызметі маңызды.

       Жасанды интеллекті  білім беру, медицина, бизнес және өндірісті қоса алғанда, әртүрлі салаларда қолдану үлкен қызығушылық тудырады, өйткені жасанды интеллекті   тиімділікті айтарлықтай арттырады және көптеген процестерді автоматтандырады. Дегенмен, артықшылықтармен қатар, жасанды интеллекті   енгізу кезінде ескеру қажет кемшіліктер де бар. AI қолданудың негізгі артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырыңыз:

   Жасанды интеллекті қолданудың артықшылықтары:

• Күнделікті тапсырмаларды автоматтандыру: деректерді өңдеу, есептерді талдау, тапсырмаларды тексеру және құжат айналымын басқару сияқты бұрын көп уақыт пен күш жұмсаған тапсырмаларды орындай алады. Бұл сізге күрделі және шығармашылық тапсырмаларды орындауға уақыт бөлуге мүмкіндік береді.
• Өнімділікті арттыру: жасанды интеллекті жүйелері тапсырмаларды тезірек және адаммен салыстырғанда аз қателіктермен орындай алады. Бұл әсіресе дәлдік пен деректерді өңдеудің жоғары жылдамдығы маңызды өндіріс, логистика және қаржы сияқты салаларда пайдалы.
• Қызметті жекелендіру: деректердің үлкен көлемін талдай алады және нақты пайдаланушылардың қажеттіліктеріне бейімделген шешімдерді ұсына алады. Мысалы, білім беруде жеке оқу жоспарларын құруға және қызмет көрсету саласында жекелендірілген өнімдер мен қызметтерді ұсынуға көмектеседі.
• Деректерді өңдеу және талдау: жасанды интеллекті деректердің үлкен көлемін өңдеу және жасырын үлгілерді анықтау қабілетін айтарлықтай жақсартады. Бұл нарықтағы тенденцияларды болжау, медицинадағы ауруларды анықтау немесе тұтынушылардың мінез-құлқын талдау үшін пайдалы болуы мүмкін.
• Тәулік бойы қол жетімділік: жасанды интеллекті негізіндегі жүйелер демалуды қажет етпестен 24/7 жұмыс істей алады, бұл әсіресе тұтынушыларға қызмет көрсету, қауіпсіздік және процестерді бақылау үшін маңызды.
• Ресурстарды оңтайландыру: жасанды интеллекті пайдалану адам ресурстары, уақыт немесе материалдық активтер болсын, ресурстарды тиімдірек бөлуге көмектеседі. Мысалы, өндірісте жасанды интеллекті материалдық қажеттіліктерді болжай алады және жеткізілім тізбегін басқарудың оңтайлы шешімдерін ұсына алады.

   Жасанды интеллектті қолданудың кемшіліктері:

• Ықтимал жұмыс орындарын жоғалту: Жасанды интеллектінің ең көп талқыланатын кемшіліктерінің бірі-жұмыс орындарын ауыстыру. Әр түрлі салалардағы процестерді автоматтандыру көптеген кәсіптердің қажетсіз болуына әкелуі мүмкін, әсіресе күнделікті және біліктілігі төмен міндеттермен байланысты.
• Этикалық және құқықтық мәселелер: жасанды интеллектіні қолдану этика мен жауапкершілікке қатысты көптеген мәселелерді тудырады. Мысалы, жасанды интеллекті жүйесі жіберген қателіктер үшін кім жауап береді? Жасанды интеллект шешімдерінде біржақтылық пен кемсітушіліктен қалай аулақ болуға болады? Осы және басқа сұрақтар мұқият зерттеуді қажет етеді.
• Үлкен деректер қажеттілігі: жасанды интеллекті сәтті жұмыс істеуі үшін оқу үшін көптеген деректер қажет. Бұл деректердің құпиялылығы мен қауіпсіздігіне қатысты мәселелерді тудырады. Деректерді жинаудағы немесе талдаудағы қателер бұрмаланған нәтижеге әкелуі мүмкін.
• Іске асырудың жоғары құны: жасанды интеллекті технологияларын әзірлеу және енгізу айтарлықтай қаржылық және техникалық ресурстарды қажет етеді. Көптеген компаниялар үшін, әсіресе шағын және орта компаниялар үшін бұл күрделі және қымбат процесс болуы мүмкін.
• Шығармашылықтың шектеулі мүмкіндіктері: жасанды интеллекті деректерді талдауда және белгілі бір тапсырмаларды орындауда жақсы жұмыс істегенімен, ол әлі де шынайы шығармашылыққа, интуицияға және адамның көзқарасын қажет ететін қиын жағдайларды шешуге қабілетті емес.
• Қауіпсіздік қатерлері: жасанды интеллектті қолданудың артуымен кибершабуылдардың жаңа түрлері пайда болады. Хакерлер жасанды интеллекті жүйелерін басқара алады немесе оларды қаржы немесе инфрақұрылымды басқару сияқты шабуылдарды жүзеге асыру үшін пайдалана алады.
• Адам факторы және тәуелділік: жасанды интеллектке шамадан тыс тәуелділік адамдардың кәсіби дағдыларының төмендеуіне әкелуі мүмкін. Егер тапсырмалардың көпшілігі автоматтандырылған болса, адамдар проблемаларды өз бетінше шешу немесе сыни тұрғыдан ойлау қабілетін жоғалтуы мүмкін.

   Қорыта келсек, жасанды интеллекті тиімділікті жақсартуға, жекелендіруге және процестерді автоматтандыруға үлкен мүмкіндіктер береді. Дегенмен, оны пайдалану этикаға, қауіпсіздікке, экономикалық салдарға және деректерді қорғау қажеттілігіне байланысты бірқатар тәуекелдер мен қиындықтармен бірге жүреді. Оның жағымсыз әсерлерін азайту және оң әсерлерін барынша арттыру үшін жауапты және реттелетін ортада жасанды интеллектіні   дамыту маңызды.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

 «Педагогика және психология» білім беру бағдарламасы,

 4 курс студенті Манабаева С. Б. 

Аға оқытушылар: Рамазанова С. А., Қырғызхан Г. А.

ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНДА САНДЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ

 Бүгінде Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті https://farabi.university әлемнің танымал университеттерінің қатарында. ҚазҰУ-дың әрбір оқытушысы мен студентіне мақтаныш сезімін ұялатады. Бұл серпіліс , шын мәнінде, бізді үлкен жетістікке тағы да қадам басуға жетелейді.  Университет құрылымдық тұрғыдан кешенді жаңғыртылды,  нәтижеге бағдарланған басқару жүйесі және жетістіктерді рейтингтік бағалау неғұрлым тиімді және айқын көрініс табуда. Әлемнің жетекші университеттерінің үлгісі бойынша біздің ҚазҰУ-де эксперименттік білім беру бағдарламалары әзірленді,  жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келетін бағдарламалар енгізілді, олардың көпшілігі халықаралық  сараптаудан өтті. Цифрлық технологиялар қазіргі қоғамда маңызды рөл атқарады, экономикаға, білімге, денсаулық сақтауға, мәдениетке және адамдардың күнделікті өміріне терең әсер етеді. Олардың маңыздылығы бірқатар факторларға байланысты:

• Ақпарат пен білімнің қолжетімділігін арттыру: интернет пен сандық ресурстардың арқасында бүкіл әлемдегі адамдар ақпарат пен білім беру материалдарына бірден қол жеткізе алады. Бұл білімді таратуға және жалпы білім деңгейін арттыруға ықпал етеді.
• Байланыстыжақсарту: сандық технологиялар әлеуметтік медиа, бейне қоңыраулар, мессенджерлер сияқты байланыс пен өзара әрекеттесудің көптеген құралдарын ұсынады. Бұл адамдарға қашықтыққа қарамастан байланыста болуға мүмкіндік береді.
• Процестерді жеделдету және өнімділікті арттыру: цифрландыру көптеген күнделікті тапсырмаларды автоматтандырады, оларды орындау уақытын қысқартады және тиімділікті арттырады. Бизнесте бұл шығындардың төмендеуіне және бәсекеге қабілеттіліктің артуына әкеледі.
• Қызметтерді жекелендіру: сандық технологиялар компанияларға тұтынушылардың қажеттіліктерін жақсырақ түсінуге, өнімдер мен қызметтерді олардың қалауына бейімдеуге мүмкіндік береді. Бұл білім беру саласына да қатысты, мұнда студенттер өздерінің білім деңгейлері мен қызығушылықтарына сәйкес материалдар мен курстар ала алады.
• Инновацияларды дамыту: сандық технологиялар жаңа идеялар мен инновациялардың жылдам дамуына ықпал етеді, бұл жаңа өнімдер мен қызметтердің құрылуына, сондай-ақ дәстүрлі салалардың өзгеруіне әкеледі.
• Өмір сапасын жақсарту: смартфондар, ақылды үйлер, киілетін заттар және басқа да сандық шешімдер өмірді ыңғайлы және қауіпсіз етеді. Мысалы, медицинада технология ауруларды тезірек диагностикалауға және пациенттерді тиімді емдеуге мүмкіндік береді.
• Экономикалық өсу және жаңа жұмыс орындары: цифрландыру бағдарламашылар мен әзірлеушілерден бастап деректерді талдау және сандық маркетинг мамандарына дейін жаңа салалар мен жұмыс орындарын ашады.
• Тұрақты дамуға жәрдемдесу: сандық технологиялар өндірістің экологиялық таза тәсілдерін табуға, қағаз қалдықтарын азайтуға және ресурстарды тиімді пайдалана отырып, ақылды қалаларды құруға көмектеседі.

      Педагогика ғылымында сандық құралдарды пайдалану оқыту, зерттеу және оқушылармен өзара әрекеттесу үшін кең мүмкіндіктер ашады. Соңғы жылдары цифрландыру білім беру процестерінің ажырамас бөлігіне айналды, бұл олардың сапасын, қол жетімділігі мен икемділігін жақсартуға мүмкіндік берді.

      Педагогикада сандық құралдарды пайдаланудың негізгі бағыттарына мыналар жатады:

• ELearning және онлайн курстар: Moodle, Coursera сияқты қашықтықтан оқыту платформалары білімге қол жеткізуді жеңілдететін әртүрлі салалардағы студенттерге курстар мен бағдарламалар жасауға мүмкіндік береді.
• Сандық білім беру ресурстары: мультимедиялық презентацияларды, бейнелерді, интерактивті тренажерлерді қамтиды, бұл оқу процесін әртараптандыруға және оны әртүрлі оқушылардың қажеттіліктеріне бейімдеуге көмектеседі.
• Жасанды интеллект және бейімделу жүйелері: жасанды интеллектіні қолдану оқу материалдарын оқушылардың қабілеттері мен қарқынына бейімдеуге, олардың тиімділігін арттыруға және оқу нәтижелерін жақсартуға мүмкіндік береді.
• Деректерді талдау және білім беру аналитикасы: оқу үлгерімі, оқушылардың белсенділігі туралы мәліметтерді жинау және талдау мұғалімдерге білімдегі олқылықтарды анықтауға және әр оқушыға жеке көзқараспен қарауға көмектеседі.
• Мобильді қолданбалар және геймификация: білім беру қолданбаларын пайдалану оқу процесін интерактивті және қызықты етеді, бұл оқушылардың ынтасын арттырады.
• Виртуалды және кеңейтілген шындық: бұл технологиялар студенттер қауіпсіз және бақыланатын ортада күрделі ұғымдар мен дағдыларды үйрене алатын иммерсивті оқу орталарын құруға мүмкіндік береді.

      Педагогика https://farabi.university ғылымында сандық  технологияларды қолдану білімге қол жетімділікті жақсартады, оны жекелендірілген және икемді етеді, сонымен қатар оқытудың жаңа тәсілдерінің дамуын ынталандырады.

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

«Педагогика және білім беру менеджменті» кафедрасы

Аға оқытушылар Рамазанова С.А., Қырғызхан Г.А.