Қарнақтағы Халфа медресесі және оның Қазақстанда исламды таратудағы рөлі

2025 жылдың 11 наурызында Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің тарих факультетінде Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасының ұйымдастыруымен АҚШ-тың Индиана Блюмингтон университетінің (Indiana University Bloomington) профессоры, араб тілінің маманы, текстолог, бибилиограф Хабибулла Акрам мырзаның «Қарнақтағы Халфа медресесі және оның Қазақстанда исламды таратудағы рөлі» тақырыбында дәріс оқыды. https://farabi.university/news/94696

            4 кітап және 50-ден астам мақала авторы Хабибулла Акрам, Қазақстанның Түркістан облысында орналасқан Қарнақ ауылының тарихын зерттеумен де айналысады. Акрам мырзаның дәрісінен оқытушылар мен студенттер тарихи маңызы ерекше мәліметтер алды.  Оңтүстік Қазақстанның қазіргі астанасы Түркістан қаласының солтүстік-батысында Қарнақ аталатын көне қалашық орналасқан. Кезінде бұл жерде А.Н.Бернштам, Г.И.Пацевич, Е.И.Агеева сияқты археологтар қазба жұмыстарын жүргізді, бірақ белгілі бір қорытынды шығара алмады. Археологтардың бір тобы Қарнақты ортағасырлық Ишкент деп жорамалдаса, екіншілері Қарнақты Әмір Темір әулеті тұсында салынған деп тұжырым жасады.

Қарнақ елді-мекені ежелден оқу-ағарту орталығы, мәдениет ошағы болып есептелінгенімен тарихы осы уақытқа дейін толық зерттелмеген екен. Қарнақта үлкен 4 медресе, кішігірім 22 медресе болған деген болжамдар айтылады. Солардың ішіндегі Халфа медресесі ерекше орын алады.  Халфа медресесінің негізін ХVІІІ ғасырда өмір сүрген Хафиз молда және оның ұлы Оймухаммад молда (лақаптары – Қозы қожа, Қозы молда, Қозы Туркистони) салған. Хафиз молда туралы қазір ауыз толтырып ештеңе айта алмасақ та, оның ұлы Қозы молда және ол ашқан медресе туралы ауызша, бәлкім жазбаша да мағлұматтар бар. Қарнақ тарихы авторы Сулаймон Амировтың жазуынша, Халфа медресесінде Қызылжар, Қарағанды, Атбасар сияқты қалалардан келген 200-ден аса қазақ жігіттері тәлім алған. Солардың бірі – атақты ақын, араб-парсы тілдерінің білгірі Мұса Байзақұлы (1849-1932). Қазақтан шыққан атақты кісілердің өмірбаянын жаза-тын Интернеттегі «Ardaktylar (Ардақтылар)» сайтындағы мәліметтерге көз жүгіртсек, Мұса Байзақұлы «Қарнақ елді-мекенінде Қозы молда медресесінде оқыған» (қараңыз: http://ardaktylar.kz/persons/msa-bajzaly/). «Ел» деп аталатын сайттан да соған ұқсас мәліметті ұшыраттық: «Мұсабек Байзақұлы… Қарнақ деген қыстақта Қозы молла ашқан діни медреседе білім алады» (қараңыз: http://el/bm4471). Бұдан басқа, Шортанбай Қанайұлы (1808-1881), Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы (1858-1931) және Сары молда, жезқазғандық Балмағамбет Балқыбайұлы сияқты қазақ халқының атақты зиялылары да Қарнақта тәлім алған.

Дүниежүзі тарихы, тарихнама

және деректану кафедрасының доценті Г. Сәбденова,

докторант Ш. Рахменшеев